ENERJİ PERFORMANS SÖZLEŞMELERİ (EPC)
Türkiye 2007 yılında Enerji Verimliliği Kanunu’nu düzenlemiştir. Bu kanunun amaçları, enerjinin etkin kullanımı, israfın önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için verimliliğin artırılması olarak sayılmıştır.
Enerji verimliliği kavramı ise Kanun’un m.3/1-k bendinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre, enerji verimliliği, binalarda yaşam standardı ve hizmet kalitesi; sanayide ise üretim kalitesi veya miktarı düşmeksizin enerji tüketiminin azaltılmasıdır.
Enerji performans sözleşmeleri, 5627 Sayılı Enerji Verimliliği Kanunu’nda tanımlanmaktadır: “Uygulama projesi sonrasında sağlanacak enerji tasarruflarının garanti edilmesi ve yapılan harcamaların uygulama sonucu oluşacak tasarruflarla ödenmesi esasına dayanan sözleşme.”
Bu sözleşmeye kamu/özel sektör başvurabilir. Ancak hangi sektör tarafından yapıldığı fark etmeksizin enerji performans sözleşmelerinin yüklenici tarafını her zaman enerji hizmeti şirketleri oluşturur. (Bu şirketler için uluslararası uygulamada ESCO kısaltması kullanılır, bizim mevzuatımızda ‘enerji verimliliği danışmanlık şirketleri’ olarak anılır.)
ESCO, başlangıç sermaye maliyetlerinin bir kısmını veya tamamını üstlenir ve proje sahibi, sonuçta elde edilen kamu hizmeti maliyeti tasarruflarından belirli bir süre içerisinde ESCO’ya geri ödeme yapar. Sözleşme sona erdikten sonra proje sahibi enerji, sera gazı emisyonları ve kamu hizmeti maliyetlerinden sürekli tasarruf elde eder.
Enerji Performans Sözleşmeleri özellikle enerji tüketimi yüksek olan binalar, tesisler veya endüstriyel işletmelerde enerji verimliliği projelerinin hayata geçirilmesi için tercih edilmektedir. Enerji Performans Sözleşmeleri enerji yönetimi fırsatlarını ele almak için bütünsel bir yaklaşım benimser. Enerji tasarrufu önlemlerinin sensörlü ve otomatik kapanmalı düşük akışlı muslukların takılması gibi örnekleri vardır.
TEMEL ÖZELLİKLERİ
1) Genellikle Enerji Performans Sözleşmeleri Projelerinde bir Enerji Hizmeti Şirketi yer alır.(ESCO)
2) EPS’lerde, enerji tasarrufu garantisi önemli bir unsurdur. ESCO, belirli bir miktarda enerji tasarrufu sağlayacağını taahhüt eder. Eğer bu tasarruf sağlanamazsa, ESCO aradaki farkı karşılamak zorunda kalır.
3) EPS projeleri genellikle enerji verimliliği projelerinin maliyeti, sağlanan enerji tasarrufları ile karşılanır. Bu sayede, proje başlangıçta büyük bir sermaye yatırımı gerektirmez.
4)Enerji verimliliği projelerinin performans riski ESCO tarafından üstlenilir. Proje sahipleri enerji tasarrufu garanti edildiği için projenin başarısız olma riskini üstlenmez.
5) EPS’ler genellikle uzun vadeli sözleşmelerdir. Sözleşme süresi boyunca enerji tasarrufları izlenir ve garanti edilen tasarruflar elde edilir.
6)EPS projeleri kapsamında çeşitli enerji verimliliği önlemleri alınabilir. Bu önlemler arasında enerji verimli aydınlatma, ısıtma ve soğutma sistemlerinin iyileştirilmesi, bina yalıtımı, otomasyon sistemleri ve yenilenebilir enerji sistemleri yer alabilir.
KAMU TARAFINDAN DÜZENLENEN ENERJİ PERFORMANS SÖZLEŞMELERİ
Türkiye’de bu konu için Kamuda Enerji Performans Sözleşmelerine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Karar (“Karar”) yürürlüğe girmiştir. Karar’ın hukuki dayanağını, kamu idarelerinin enerji performans sözleşmeleri akdedebileceğini belirten Kanun Ek Madde 1 oluşturur. Anılan ek madde ile kamu idarelerinin bu projeler kapsamında yapılacak ihalelerinde (ceza ve yasaklama hükümleri hariç) Kamu İhale Kanunu’nun uygulanmayacağı belirtilir.
Karar m.5 ve devamında ihale sürecinde uygulanacak temel ilkeler düzenlenmiştir, belli eşikler getirilmiştir. Karar m.5/2’ye göre, yatırım bedeli en az iki milyon Türk Lirası olmak zorundadır ve basit geri ödeme süresi en az iki yıl olmalıdır.
Sözleşme için öngörülen azami süre ise Karar m.7/2’ye göre on beş yıldır.
Kamu idareleri, Enerji Performans Sözleşmelerini akdederken Kanuna ve ikincil mevzuata uygun hareket etmelidir, ilgili Karar’ın m.6 ve m.8 hükümlerine (İhale sürecine ilişkin genel usul ve esaslar ve uygulama dönemi, izleme dönemi ve tasarruf doğrulama faaliyetleri) gibi proje aşamalarının mevzuata uygun şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
ENERJİ PERFORMANS SÖZLEŞMELERİ HİZMET KAPSAMLARI
1) Kendi kendine finansman
2) Tasarruf Garantisi
3) Yalınlık
4) Enerji Mühendisliği
5) Ölçme ve doğrulama
YATIRIM MODELLERİ
1) ESCO MODELİ: ESCO firmaları, müşterilerle EPS yaparak projenin yasal çerçevesini çizer, amaç enerji verimliliğini artırmaktır. Mevzuata göre, bu hizmeti yürütmek için yetki belgesi alınması gerekmektedir. Enerji Verimliliği Kanunu m.4/1-t’ye göre, şirketler eğitim, etüt, danışmanlık ve uygulama faaliyetlerini yürütmek üzere Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü’nden yetki belgesi alabilir. Üniversiteler ve meslek odaları ise eğitim, yetkilendirme ve izleme faaliyetlerini yürütmek üzere Enerji Verimliliği Koordinasyon Kurulu’nun onayıyla Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü’nden yetki belgesi alabilir.
2) YAP-İŞLET-DEVRET MODELİ
EPS SÜRECİ
1) Ön Etüt (Hazırlık Çalışmaları)
2) EPS Sözleşmesi
3) Proje Yönetimi ve Uygulanması
4) Garantili Tasarruf
Bu sözleşmelerin avantajları:
1) Proje finansmanı dış kaynak tarafından sağlanır.
2) ESCO modelinde, bütün süreci ESCO yönetir (anahtar teslim)
3) Projenin performans garantisini de ESCO üstlenir.
4)Kullanılan finansmanın geri ödemesi sağlanan tasarrufla yapılır
5)Enerji maliyetleri azalır
6)İşletmenin rekabet gücü artar
7)Risk yönetimini ESCO Firması üstlenir
8)Sera gazı emisyonları ve karbon ayak izi azalır
9)İşletme için minimum risk vardır.
EPS modelinde projenin teknik ve performans riskini ESCO üstlendiği için proje kamu idareleri veya özel sektör için önemli bir kaynak ayırmadan da yapılabilir bir haldedir. Hatta bu yatırıma ilişkin geri ödeme de tasarruf edilen miktar üzerinden yapılır ve geri ödeme tamamlanınca tasarruftan kaynaklanan kar, proje sahibi yani idare ya da özel firma üzerinde kalır.
Paylaşımlı Tasarruf Modeli
1) Projeye ilişkin finansman yükünü ESCO üstlenir.
2) Verimliliği artıracak yatırım masraflarını ESCO projeye aktarır.
3) Tedbirler uygulandıktan sonra tasarruf gerçekleştikçe ESCO, tasarruf miktarı üzerinden pay alır.
-Bu model, yerel yönetimler bakımından avantajlı olur çünkü proje sahibi (idare) peşinen bir bedel yatırmıyor ve geri ödeme de proje karı üzerinden gerçekleşiyor.
Garantili Tasarruf Modeli
1) Finansman yükü proje sahibi üzerindedir (idare/özel firma) Proje sahibi, yatırım miktarını baştan projeye sunar ve bu yatırımına ilişkin geri dönüşleri projede öngörülen tasarruf miktarı olarak toplar. Proje sahibi, tasarrufun eksik gerçekleşmesine ilişkin risk üstlenmez fakat beklenenden fazla gerçekleşen tasarruftan pay alabilir.
2) Teknik risk ve proje performans riski ESCO üzerindedir.
-Bu model, mali yapı olarak gelişmekte olan ESCOlar ile yapılan projelerde tercih edilir çünkü mali olanakları yeterli olmayan ESCO’ların finansman yükünü baştan sağlaması mümkün olmayabilir.
***“Chauffage” modeli, Avrupa’da kullanılan yaygın bir modeldir. Genellikle yirmi-otuz yıl gibi uzun süreli olarak kurulur. ESCO, sözleşme süresince ilgili tüm bakım ve işletimi sağlar. ESCO, üzerinde mutabakata varılan seviyedeki enerji hizmetini mevcut maliyetten daha düşük bir maliyete indirme veya aynı maliyette kalıyorsa da daha iyi düzeyde hizmet sağlama sorumluluğunu üstlenir. Bunu ne kadar verimli ve ucuza yapabilirse kazancı da o kadar yüksek olur.