ELEKTRİK PİYASASI DÜZENLEMELERİ AÇISINDAN PROJE FİNANSMAN SÖZLEŞMELERİNDE ESASLI OLUMSUZ ETKİ
Esaslı Olumsuz Etki (MAE), bir projenin finansal durumu, operasyonları, performansı veya genel itibariyle başarısı üzerinde önemli ve olumsuz bir etkisi olabilecek her türlü durumu ifade eder. Elektrik sektöründe bu, çeşitli faktörlerden kaynaklanabilir ve proje finansmanı süreçlerinde dikkate alınması gereken önemli bir husustur. Elektrik sektörü proje finansmanında esaslı olumsuz etki, projelerin başarısını ve finansman yapısını önemli ölçüde etkileyebilecek bir risk faktörüdür. Bu nedenle, projelerin planlama, finansman ve işletme aşamalarında esaslı olumsuz etki risklerinin etkin bir şekilde yönetilmesi büyük önem taşır. Kapsamlı risk değerlendirmeleri, esnek finansman yapıları ve koruyucu sözleşme hükümleri, bu risklerin yönetiminde önemli araçlardır.
Esaslı olumsuz etki; sürekli borç ilişkisinin ifası esnasında borç ilişkisinin temelinin çökmemesi ile birlikte proje/kurumsal finansman kredisi kullanan tüzel kişi borçlu ile bu krediye bağlı diğer garantörlerin, hukuki ve/veya mali durumunun, ticari faaliyetlerinin, varlıklarının, teminatlarının veya nakit akışlarının, sözleşmenin bağıtlandığı veya tarafların kararlaştırdığı tarihteki durumlarına göre kısmen veya tamamen olumsuz bir şekilde etkilenmesine ve bunun sonucunda
- a) kredi faiz ve/veya anapara ödemelerinin aksamasına yol açan,
- b) kredi teminatlarının değerini kısmen veya tamamen olumsuz yönde değiştiren
- c) projenin sözleşme tarihindeki verilerinden olumsuz sapma gösteren, bu kapsamda sözleşmenin yürütülmesini sakatlayan/ortadan kaldıran ve/veya sözleşmenin yürütülmesi kredi verene göre riske eden olay ve durumlardır.
Esaslı olumsuz etki yaratan durumlara örnek olarak:
1) Borçlunun borcunu ödemesi (usule uygun olarak) yeteneğinin kısmen ya da tamamen sakatlanıp borçluya tanınan düzeltme süresi içinde düzeltilmemesi
2) Borçlunun borcunu ödeme yeteneğinin yanı sıra finansman belgelerinin hukuken icra edilebilme yeteneğinin de kısmen/tamamen sakatlanması
Bu hallerde, borçluya tanınan düzeltme süreleri içinde düzeltilmemesi ya da alacaklının da düzeltilmeyeceğine ilişkin kanaate varması gerekir.
- Borçlunun yükümlülüğünü zamanında yerine getirmemesi
- Zamanında yerine getirme riskinin bulunması
- Finansman belge ve hükümlerinin uygulanmama riskinin bulunması
NOT: Sözleşmenin edimleri arasındaki dengeyi bozan olağanüstü haller, harp, ülkeyi sarsan ciddi ekonomik krizler, enflasyonda ani ve aşırı yükselmeler, devalüasyon sonucu para değerinin önemli ölçüde düşmesi gibi, sözleşmeye bağlılığın beklenemeyeceği durumlar esaslı olumsuz etki tanımı dışındadır. (Bu hallerde sözleşmenin değişen koşullara uyarlanması talebi imkanı saklıdır.)
Mücbir sebep halleri dışında doğrudan doğruya veya dolaylı olarak tesislerin onaylanmış yatırımını/işletmesini zorlaştırıcı, engelleyici,önleyici, durdurucu, geciktirici etki yapan veya lisans sahibi tüzel kişinin ön lisans/lisans kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesinin süresini, maliyetini arttırma etkisi bulunan tüm gayretin gösterilmesine karşın önlenemeyecek, giderilemeyecek konular ön lisans/lisans sahibi tüzel kişi için haklı nedenlerdendir.
Haklı nedenler uygulamada esaslı olumsuz etki sonucunu doğuran özellikler taşıyabilmektedir. Haklı nedenler sözleşmenin yürütülmesini sakatlayan bir sonuç olarak ortaya çıkabilmektedir.
Ön lisans/lisans sahibi tüzel kişiden kaynaklanmayan haklı sebeplere örnekler:
- a) Ön lisans/lisans sahibi tüzel kişinin tesis inşaatı ile ilgili olarak kamu kurum ve kuruluşlarının herhangi birinin lisans sahibi tüzel kişi ile arasındaki herhangi bir sözleşmeden/mevzuattan doğan yükümlülüğünü ihlal etmesi;
- b) Kamu kurum veya kuruluşu tarafından yapılan veya sebep olunan ve lisans sahibi tüzel kişinin lisanstan doğan tüm hak ve yükümlülüklerini eksiksiz olarak kullanmasını ve yerine getirmesini engelleyen işlemler;
- c) Ön lisans/lisans yürürlük tarihinde yürürlükte bulunan mevzuat hükümlerinde, bu tarihten sonra çıkarılan yeni mevzuat hükümleri de dâhil olmak üzere yapılan değişiklikler;
ç) Kamu kurum ve kuruluşları veya herhangi bir merkezi veya mahalli resmi makamın tesislerin; yapılması, finanse edilmesi veya işletilmesi için kendi tasarrufları dâhilinde bulunan bütün yasal izinleri, hakları, onayları vermemesi, geciktirmesi, kurulması gereken komisyonlara atama yapmaması,
- d) Ön lisans sürecinde alınan yasal izin onay ve/veya sözleşme ile bağıtlanan hakların lisans tarihinden sonra yapım süresinde idari karar ve uygulamalarla veya yargı kararı ile iptal edilmesi.
ESASLI OLUMSUZ ETKİNİN ÖZELLİKLERİ
Taraflar: Esaslı olumsuz etkinin doğması halinde sonuçlarına muhatap olan taraf temelde proje sahibi ve kredi borçlusu olan tüzel kişidir. Fakat bazı hallerde proje finansmanında projeye özgü durumlar doğabilmekte ve garantör gibi farklı kişi veya kişiler de esaslı olumsuz etkiden etkilenip garanti ettiği konular bakımından da asıl borçlu proje şirketi ve banka teminatlarını etkileyebilmektedir.
Elektrik piyasası düzenlemeleri hallerinde lisans sahibi tüzel kişi olduğundan asıl borçlu, limited veya anonim şirket olabilir. Eğer kredi konusu proje ve borcun gerçek ve/veya tüzel kişi garantörü varsa esaslı olumsuz etkinin sonuçlarına bu garantörler de taraf olabilmektedir.
Öte yandan esaslı olumsuz etkinin sonuçları bakımından gerekli telafi mekanizmaları hayata geçirmekle yükümlü olanlar ise projenin finansmanını yükümlenen ve borcun alacaklısı olan finansman sağlayıcı kuruluşlar, kreditörlerdir.
Etkinin faaliyete ve yükümlülüklere ilişkin sonuçları: Esaslı olumsuz etki yaratan olayın faaliyete etkisinin değerlendirilmesinde tüzel kişi borçlu ile bu krediye bağlı diğer garantörlerin, kredi sözleşmesi yürürlüğe girdikten sonra projenin yürütülmesi ile ilgili olarak hukuki ve mali durumunun, ticari faaliyetlerinin, varlıklarının veya nakit akışlarının, sözleşmenin imzalandığı günkü durumlarına göre kısmen/tamamen olumsuz bir şekilde etkilenmesi, bu etkilenmenin alacaklı kreditöre karşı yükümlülüklerin zamanında veya kararlaştırılan usule uygun yerine getirilmemesi sonucunu doğurması veya ödeme gücü ve risklerini etkin şekilde yönetme yeterliliği üzerinde olumsuz etki yaratması gerekmektedir.
Unutulmamalıdır ki, yükümlü tarafından kreditöre ibraz edilen sözleşme tarihinde esaslı olumsuz etki yaratabilecek hiçbir olay meydana gelmediğine dair “Olumsuz Etkinin Bulunmamasına İlişkin Beyan” alınmalıdır. Beyan ayrı bir belge olarak ya da sözleşme maddesi olarak da yer alabilir, beyan ispat niteliği taşır.
BORÇLUNUN TEMERRÜT RİSKİ
Elektrik piyasasında sık rastlanan durum talebin düşmesi ile satış hedeflerine ulaşılamaması ve/veya satış fiyatlarının ön görülenden düşük gerçekleşmesi nedenleri ile beklenen satış hasılatı ve net nakdin gerçekleşmemesi veya girdi fiyatlarındaki artış nedeni ile yükümlünün borç servisi karşılama oranının düşmesi ve bloke hesaptan kredi anapara ve/veya faizini ödeyememesi durumudur.
Bankanın/finansörün incelemelerine göre;
1)borçlu üzerinde esaslı olumsuz etki yapan bir olay/durum ortaya çıkmışsa
2) bilançoda/nakit akış tablosunda olumsuz gelişmeler meydana gelmiş ise
3)borçlunun borçluluk oranı sözleşmede tespit edilen oranın üzerinde artmış ise,
4)borçlunun diğer bankalarla olan kredi ilişkileri sorunlu hale gelmişse
5)borçlu kanuni yükümlülüklerini yerine getiremiyorsa
6)bankanın kanaatine (inceleme konusu yapılarak veri değerlendirilmesi sonucunda) göre borçlunun sözleşme konusu borçlarını ifaya engel bir durum ortaya çıkmışsa;
bu ve benzeri durumların oluşması temerrüt riski durumu olarak kabul edilmektedir.
Öz kaynak, likidite, kârlılık, aktif kalitesi, piyasa, makroekonomik göstergeler ve sektöre yönelik mevzuat düzenlemeleri proje için temerrüt riskine ilişkin başlıca göstergelerdir. Elektrik piyasasında mevzuat değişikliği ile tavan fiyat azami uzlaştırma fiyat uygulamaları veya yakıt fiyatlarının özellikle gaz santrallerinde beklenenden fazla artması bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Burada yükümlünün yakın izlemeye alınması beklenir ve temerrüt riskinin üç aylık, altı aylık, yıllık veya birkaç yıllık dönemde ne şekilde gelişeceğine dair çalışma yapılır.
TEMERRÜT HALİ
Esaslı olumsuz etkiye yol açan olay ya da durum nedeniyle borçlunun/garantörün;
- Teminatını nakde çevirmeden borçlularının aldıkları krediyi geri ödeme olasılığının kalmadığına veya bulunmadığına kanaat getirilmesi,
- Kredinin vadesi geçtiği halde doksan gün içerisinde ödenmemiş olması,
- Dönem faizlerinin taraflarca anlaşılan tarihlere kadar ödenmemiş olması, durumlarından en az birisinin oluşması temerrüt hali olarak tanımlanmaktadır.
Temerrüt halinin (temerrüt haline yol açan esaslı olumsuz etkinin) durumuna göre kreditör düzeltme ve yükümlülüğün yerine getirilmesi için ek süre verebilir, zira her olayın yükümlülüğün yerine getirilmesine etkisi aynı derecede olmayabilir (HAKKANİYET)
BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ
Borçlu esaslı olumsuz etki doğuran olayı ve gerekli tüm belgeleri, işlemleri, soruşturmaları YAZILI olarak derhal kreditöre ya da kredi temsilcisine bildirmelidir.
Garantörlerin de bildirim yükümlülüğü vardır.
ELEKTRİK PİYASASINDA UYGULAMADA KARŞILAŞILAN DURUMLAR
-Regülasyon Değişiklikleri: Elektrik sektörü, yoğun bir şekilde düzenlemelere tabi tutulur. Regülasyonlarda meydana gelen ani ve beklenmedik değişiklikler, projelerin maliyet yapısını ve gelir potansiyelini olumsuz etkileyebilir.
-Piyasa Koşulları: Elektrik fiyatlarındaki dalgalanmalar, arz ve talep dengelerindeki değişiklikler veya rekabet koşullarındaki değişiklikler, projelerin gelir projeksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.
-Teknolojik Riskler: Yeni teknolojilerin ortaya çıkması veya mevcut teknolojilerin beklenen performansı göstermemesi, projelerin verimliliğini ve maliyet etkinliğini etkileyebilir.
-Finansal Riskler: Faiz oranlarındaki değişiklikler, döviz kuru dalgalanmaları ve genel ekonomik koşullar, projelerin finansman maliyetlerini ve geri ödeme kapasitesini etkileyebilir.
-Operasyonel Riskler: İnşaat ve işletme aşamalarında karşılaşılan zorluklar, proje maliyetlerini artırabilir veya proje takviminde gecikmelere neden olabilir.
-Çevresel Faktörler: Doğal afetler, iklim değişiklikleri veya çevresel regülasyonlara uyum sağlama zorunluluğu, projelerin operasyonel sürekliliğini etkileyebilir.
-Ön lisans/lisans iptaline ilişkin davalar faaliyeti birinci derecede etkilediği için önemlidir.
-Üretim şirketlerinin faaliyetlerinin tamamının veya önemli bir kısmının durması
-Üretim şirketlerinin herhangi bir sebeple işlerine devam edememesi ve bu durumun belli bir süre içinde düzeltilmemiş olması
-Proje konusu yatırımın gerçekleşmesine/işletilmesine esaslı olumsuz etkisi olan işçi, sağlık ve güvenlik veya çevresel olay, kaza olması halinde olayın gerçekleşmesinden itibaren belli bir gün içerisinde detaylı olarak finansöre bildirmesi gerekir.
-Garantörlerin faaliyetlerini sürdürmesi için sahip olması gereken (yokluğu esaslı olumsuz etki yaratabilecek lisans/ruhsat/izin/onay) belgelerin hiç ya da usulüne uygun olarak alınmaması, durdurulması, iptal edilmesi, askıya alınması
Elektrik sektöründe esaslı olumsuz etkiye karşı alınacak önlemler:
1) Proje başlangıcında kapsamlı risk değerlendirmesi
2) Esnek Finansman Yapıları: (Örnek olarak; değişken faiz oranları, esnek geri ödeme planları..)
3) Koruyucu Sözleşme Hükümleri:
4) Düzenli İzleme ve Raporlama: (Olası esaslı olumsuz etki riskleri erken tespit edilmeli ve gereken önlem alınmalıdır.)
5) Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirmesi